Wopanga kubowola Luisier adayamba kubowola chitsime chakuya pamalo a Andrea Maxwell ku Peshtigo pa Disembala 1, 2022. Tyco Fire Products imapereka ntchito zoboola kwaulere kwa eni nyumba ngati njira yothetsera kuipitsidwa kwa PFAS kuchokera kuzinthu zawo. Anthu ena amakayikira ndipo amakonda madzi akumwa abwino. Chithunzi mwachilolezo cha Tyco/Johnson Controls
Chitsime cha kunyumba kwawo ku Peshtigo chili pafupi ndi sukulu yolimbana ndi moto ya Marinette, komwe mankhwala omwe kale ankagwiritsidwa ntchito pozimitsa moto adalowa m'madzi apansi pa nthawi. Tyco Fire Products, yomwe ili ndi malowa, idayesa zitsime pafupifupi 170 m'derali za PFAS (yomwe imadziwikanso kuti "mankhwala osatha").
Oyang'anira ndi akatswiri a zaumoyo adandaula za mankhwala opangidwa ndi masauzande ambiri chifukwa amagwirizanitsidwa ndi mavuto aakulu a thanzi, kuphatikizapo khansa ya impso ndi testicular, matenda a chithokomiro, ndi mavuto a chonde. PFAS kapena perfluoroalkyl ndi polyfluoroalkyl zinthu siziwonongeka bwino m'chilengedwe.
Mu 2017, Tyco adanenanso za kuchuluka kwa PFAS m'madzi apansi panthaka kwa olamulira aboma kwa nthawi yoyamba. Chaka chotsatira, anthu adasumira kampaniyo chifukwa choipitsa madzi akumwa, ndipo ndalama zokwana madola 17.5 miliyoni zinafika mu 2021. Kwa zaka zisanu zapitazi, Tyco yapereka anthu okhala m'mabotolo ndi njira zoyeretsera nyumba.
Mawonedwe apamlengalenga a kontrakitala akubowola chitsime chakuya pamalo a Andrea Maxwell ku Peshtigo pa Disembala 1, 2022. Tyco Fire Products ikupereka ntchito zobowola kwaulere kwa eni nyumba ngati njira yothetsera kuipitsidwa kwa PFAS m'malo awo okhala mumzinda wina akukayikira izi. kusankha ndikusankha njira zina zotetezeka m'malo mwa madzi akumwa. Chithunzi mwachilolezo cha Tyco/Johnson Controls
Akatswiri azachilengedwe amati nthawi zina, koma osati zonse, zitsime zakuya zimatha kuthetsa vuto la kuipitsidwa kwa PFAS. Mankhwalawa amatha kuloŵa m’madzi akuya kwambiri, ndipo si magwero onse a madzi akuya amene angapereke madzi akumwa abwino ndiponso odalirika popanda mankhwala okwera mtengo. Koma pamene midzi yambiri ikuzindikira kuti milingo ya PFAS m'madzi akumwa ikhoza kukhala yotetezeka, ena akuyang'ananso ngati zitsime zakuya zitha kukhala yankho. Kum'mwera chakumadzulo kwa Wisconsin tawuni ya Campbell ku Ile de France, mayeso omwe adachitika mu 2020 adawonetsa kuchuluka kwa PFAS m'zitsime zapadera. Tsopano mzindawu ubowola chitsime choyesera m’madzi akuya m’derali kuti awone ngati pangakhale gwero labwino la madzi akumwa.
Kumpoto chakum'mawa kwa Wisconsin, Tyco akukumana ndi milandu ingapo yokhudzana ndi kuipitsidwa kwa PFAS. Kumayambiriro kwa chaka chino, dipatimenti ya Zachilungamo ku Wisconsin idasumira Johnson Controls ndi kampani yake ya Tyco chifukwa cholephera kufotokoza kuchuluka kwa PFAS m'madzi apansi a boma kwa zaka zambiri. Akuluakulu akampani adati akukhulupirira kuti kuipitsako kumangokhala pamalo a Tyco, pomwe otsutsa adati aliyense akudziwa zakuyenda kwamadzi pansi.
“Kodi pali china chimene chingachitike mwamsanga? Sindikudziwa. Mwina,” adatero Maxwell. “Kodi kuipitsako kudzakhalakobe? Inde. Zidzakhalapo nthawi zonse ndipo akuchita zonse zomwe angathe kuti ziyeretsedwe pompano. "
Sikuti aliyense wokhala ndi vuto la PFAS amavomerezana ndi Maxwell. Pafupifupi anthu khumi ndi awiri asayina pempho lopempha anthu okhala kumidzi yakumidzi kumpoto chakum'mawa kwa Wisconsin kuti agwirizane ndi Marinette wapafupi kuti apereke madzi mumzindawu. Ena amasankha kugula madzi mumzinda wa Peshtigo kapena kumanga okha malo opangira madzi a mumzindawo.
Atsogoleri a Tyco ndi mizinda akhala akukambirana zosankha kwa zaka zambiri, ndipo mbali zonse ziwiri zati zokambirana zalephera kukwaniritsa mgwirizano wanthawi zonse wa vuto la madzi.
Kugwa uku, Tyco adayamba kupereka makontrakitala ozama kwa eni nyumba kuti awone chidwi chawo. Theka la omwe adalandira, kapena okhala 45, asayina mapanganowo, kampaniyo idatero. Pansi pa mgwirizanowu, Tyco idzakumba zitsime m'madzi akuya ndikuyikamo nyumba zofewetsa madzi ndikuthira madzi ochulukirapo a radium ndi zowononga zina zomwe zimapezeka m'madzi akuya pansi. Mayesero abwino m'derali awonetsa milingo ya radium mozungulira katatu mpaka kasanu ndi kawiri kuposa miyezo yamadzi akumwa aboma ndi boma.
"Ndikuphatikiza matekinoloje omwe amachotsa zinthu zachilengedwezi mogwira mtima ndikusunga madzi abwino komanso kukoma kwake," adatero Cathy McGinty, Mtsogoleri wa Sustainability ku Johnson Controls.
Mawonedwe amlengalenga a Tyco Fire Training Center ku Marinette. DNR idati ali ndi chidziwitso chosonyeza kuti madzi otayira omwe ali ndi PFAS adachokera ku malo ophunzitsira. Mankhwalawa amadziwika kuti amaunjikana muzinthu zolimba zamoyo zomwe zimapangidwira m'malo otsukira zimbudzi, zomwe zimagawidwa m'minda yaulimi. Chithunzi mwachilolezo cha Johnson Controls International
Kuyesa kunawonetsa kuti palibe PFAS m'madzi akuya, omwe amagwiritsidwanso ntchito ndi madera oyandikana nawo ngati gwero la madzi akumwa kunja kwa malo oipitsidwa ozungulira sukulu yamoto, McGuinty adati. Komabe, malinga ndi dipatimenti ya Zachilengedwe ku Wisconsin, zitsime zina zakuya m'derali zimakhala ndi mankhwala otsika a PFAS. Bungweli lidawonetsanso nkhawa kuti PFAS ikhoza kulowa m'madzi akuya.
Kwa madera omwe akhudzidwa ndi PFAS, DNR idazindikira kalekale kuti madzi amtawuniyi ndiye njira yabwino kwambiri yopezera madzi akumwa abwino. Komabe, Kyle Burton, mkulu wa ntchito za m’munda wa DNR, adati bungweli lazindikira kuti anthu ena amakonda zitsime zakuya, zomwe zitha kukhala yankho lanthawi yayitali. Anati a Tyco ndi Johnson Controls amachepetsa chiwopsezo cha kuipitsidwa m'mapangidwe a zitsimezi.
"Tikudziwa kuti (Johnson Controls) adachita mwanzeru popanga zitsime zomwe akuganiza kuti ndizo, ndipo tikufuna kuti titha kupereka madzi opanda PFAS," adatero Burton. "Koma sitidziwa mpaka titayesa zitsimezi m'derali kwa nthawi yayitali kuti tiwonetsetse kuti palibe vuto lililonse."
Madzi apansi panthaka nthawi zambiri amatetezedwa, koma Burton adati pakhoza kukhala ming'alu m'malo ena omwe angawpseze kuipitsa. Tyco ndi Johnson Controls apanga mayeso akuzama kotala kotala kwa PFAS ndi zoipitsa zina kuti awone momwe makina oyeretsera amathandizira mchaka choyamba chokhazikitsa. Woimira DNR atha kuwona kufunikira kowunika pafupipafupi.
Magwero otsika a madzi angakhale St. Pete Sandstone Formation kapena aquifer dera pansi pa magawo awiri pa atatu a dziko. Kafukufuku wa 2020 adapeza kuti milingo ya radium m'madzi a anthu onse ochokera m'madzi akuchulukirachulukira pazaka makumi awiri zapitazi. Madzi akuya pansi amakumana ndi miyala kwa nthawi yayitali ndipo motero amakhala ndi ma radium apamwamba, ofufuzawo adatero. Ananenanso kuti ndi zomveka kuganiza kuti zinthu zikuipiraipira chifukwa zitsime zamatauni zidakumbidwa mozama kuti asawononge madzi apansi ndi owononga pamwamba.
Kuchulukirachulukira kwa ma Radium kudakwera kwambiri kum'mawa kwa chigawochi, koma milingo idakweranso kumadzulo ndi pakati pa Wisconsin. Pamene anthu akuchulukirachulukira, anthu ammudzi kapena eni nyumba omwe akufuna kugwiritsa ntchito aquifer ngati gwero la madzi akumwa amakakamizika kupeza chithandizo china, chomwe chingakhale chokwera mtengo kwambiri.
Mumzinda wa Peshtigo, Johnson Controls akuumiriza kuti madzi akwaniritse miyezo yamadzi aboma, kuphatikiza miyezo yaposachedwa ya PFAS. Ananenanso kuti atsatira miyezo yatsopano yochokera ku DNR kapena EPA, yomwe ingakhale yotsika kwambiri komanso yoteteza thanzi la anthu.
Kwa zaka 20, a Tyco ndi Johnson Controls akhala akukonzekera kugwiritsa ntchito zitsimezi. Ndiye zili kwa mwininyumba. Adzalipira madzi amodzi okha kwa wokhalamo aliyense yemwe kampaniyo ikuwona kuti yakhudzidwa.
Popeza anthu ambiri avomereza zomwe Tyco adapempha kuti abowole dzenje lakuya, palibe mgwirizano kuti iyi ndiye yankho labwino kwambiri. Kwa madera omwe akukumana ndi kuipitsidwa kwa PFAS, mikangano pakati pa anthu okhalamo ikuwonetsa zovuta za vutoli komanso zovuta zopeza mayankho omwe amavomerezedwa.
Lachisanu, Jennifer adafalitsa pempho lopempha thandizo kuti asandutse anthu okhala m'mphepete mwa mzindawu kukhala Marinette kuti azipereka madzi a mumzindawo. Akuyembekeza kutolera siginecha zokwanira kuti akalembetse ku Marinette City Council kumapeto kwa Marichi, ndipo Tyco adalipira mlangizi kuti amulangize pakuphatikiza. Kuphatikizikako kukachitika, kampaniyo idati idzalipira mipope ndikulipira ndalama zambiri kwa eni nyumba pamisonkho iliyonse yowonjezereka kapena mitengo yamadzi yokhudzana ndi chisankhocho.
Jeff Lamont ali ndi kasupe wakumwa kunyumba kwake ku Peshtego, Wisconsin chifukwa cha kuipitsidwa kwa PFAS ndi madzi apampopi. Angela Major / WPR
"Ndikuganiza kuti zatha," adatero Friday. "Simuyenera kuda nkhawa kuti zitha kuipitsidwa, kuyang'anitsitsa nthawi zonse, kugwiritsa ntchito njira zoyeretsera ndi zina zonse."
Lachisanu Lachisanu linali pachiwopsezo ndipo mayeso adawonetsa kuchepa kwa PFAS. Amapeza madzi a m’botolo kwa Tyco, koma banja lake limagwiritsabe ntchito madzi a pachitsimepo kuphika ndi kusamba.
Wapampando wa mzinda wa Peshtigo a Cindy Boyle adati bungweli likuganizira njira ina yomwe DNR ingakonde yopezera madzi abwino kudzera m'malo aboma, kaya m'madera awo kapena oyandikana nawo.
"Pochita izi, imapereka kuyang'anira chitetezo kudzera mu Public Service Commission kuonetsetsa kuti anthu akumwa madzi abwino," adatero Boyle.
Ananenanso kuti mzinda wa Marinette pano sukufuna kupereka madzi popanda kupha anthu okhalamo. Boyle adawonjezeranso kuti kutenga anthu ena kumachepetsa msonkho wa mzindawo, ponena kuti omwe akukhala mumzindawu adzalandira ndalama zambiri zothandizira. Anthu ena a m’tauniyo anatsutsanso kukwera kwa misonkho, kukwera kwa madzi, ndiponso kuletsa kusaka kapena kuwotcha nkhalango.
Komabe, pali nkhawa za kukwera mtengo kopangira makina opangira madzi mumzindawu. Zabwino kwambiri, kuyerekeza kwamizinda kukuwonetsa kuti zomangamanga zitha kuwononga ndalama zoposa $91 miliyoni kuti zimangidwe, osaphatikiza ntchito ndi kukonza zomwe zikuchitika.
Koma Boyle adanenanso kuti ntchitoyi idzathandiza anthu osati m'madera omwe kampaniyo ikuwona kuti ndi oipitsidwa, komanso m'madera ambiri kumene DNR ikuyesa kuipitsidwa kwa PFAS. Johnson Controls ndi Tyco anakana kuyesa kumeneko, ponena kuti makampaniwo alibe udindo woyambitsa kuipitsidwa kulikonse m'derali.
Boyle adavomereza kuti anthu okhalamo akukhumudwa ndi momwe zinthu zikuyendera komanso sakudziwa ngati zomwe akufufuzazo ndizotheka kwa okhalamo kapena Public Service Commission. Atsogoleri a mzindawu ati sakufuna kuti anthu okhometsa msonkho azilipira ndalama zoperekera madzi abwino kudzera mu bungweli.
"Maudindo athu lero ndi ofanana ndi momwe tidaliri kuyambira pachiyambi," adatero Boyle. "Tikufuna kuchita chilichonse chomwe tingathe kuti tipatse aliyense madzi abwino akumwa mosalekeza ndikuwononga omwe ali ndi vuto."
Koma anthu ena, kuphatikizapo Maxwell, anatopa ndi kudikira. Ichi ndi chimodzi mwa zifukwa zomwe amakonda mayankho ozama bwino.
Pamafunso kapena ndemanga, chonde lemberani WPR Omvera Support pa 1-800-747-7444, imelo listener@wpr.org, kapena gwiritsani ntchito Fomu Yathu Yoyankha Omvera.
© 2022 Wisconsin Public Radio, ntchito ya Wisconsin Educational Communications Council ndi University of Wisconsin-Madison.
Nthawi yotumiza: Dec-21-2022